خانواده، این اجتماع کوچک از تولد تا مرگ دچار فرازها و فرودهایی است که گاه بس پیچیده و عجیب می نماید که انصافاً باید در کتب تاریخی تجربیات به دست آمده را به عنوان عبرت برای آیندگان به تصویر کشید.
گرچه جدایی زن و مرد به از هم پاشیدگی نهاد خانواده و تحمل آثار زیان باری منجر می شود، لیکن طبق قوانین جاری کشور با هدف ترمیم بخشی از عواقب مذکور تمهیداتی اندیشیده شده است که اختصاراً به توضیح آن می‌پردازیم. یکی از حقوقی که از ازدواج ناشی می شود علاوه بر مهریه و نفقه و تمکین، نحله و اجرت‌المثل است.
نحله چیست؟
نحله به کسر (ن) در معانی، هدیه، آیین، مذهب و عقیده آمده است. بعضی از فقها نحله را همان مهریه می‌دانند و با استناد به آیه چهارم سوره نساء (واتوالنساء صدقاتهن نحله) مهریه را بخششی از سوی مرد برای زن می دانند. لیکن آنچه اکنون باید دانست این است که نحله در صورتی شرعاً و قانوناً به زوجه تعلق می گیرد که شرایط تعلق اجرت المثل ایام زوجیت فراهم نباشد. پس اول باید بدانیم اجرت المثل ایام زوجیت چیست که در صورت عدم تعلق آن، نوبت به نحله رسد.
اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟
جدای از این بحث که آیا اجرت المثل و تعلق آن به زوجه با این قید که زوجه حق‌الزحمه بگیر خانواده است اولاً مطابق شأن و منزلت زن است یا خیر و ثانیاً زنان را در برابر شوهران تحریک و تشویق به گرفتن دستمزد می‌کند، حق زوجه برای گرفتن اجرت المثل ایام زوجیت مستند به دو ماده قانونی است.
1-ماده 336 قانون مدنی که اشعار می دارد: ( هر کس بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر این که معلوم شود که قصد تبرع داشته است).
2-بند الف تبصره 6 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 28آبان1371 مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر می دارد:
(چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً عهده وی نبوده، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می کند.) پس زوجه می تواند با استناد به مواد فوق در صورت حصول شرایط ذیل اجرت‌المثل ایام زوجیت را از زوج مطالبه کند.
شرایط تعلق اجرت المثل
1-باید توجه داشت که اجرت‌المثل در طول شرط مالی ضمن العقد مالی در مورد کارهای زوجه در امر خانه داری است و نیز در طول اجرت المسمی است. یعنی اگر زوجه در امور خانه داری شرط ضمن العقد داشته باشد نوبت به اجرت المثل نمی‌رسد.
2-زوجه نباید قصد تبرع داشته باشد چرا که اگر در انجام کارهای خانه داری از ابتدا قصد و نیت تبرع و به اصطلاح رایگان داشته باشد نمی تواند اجرت المثل ایام زوجیت بگیرد که البته در این خصوص نوبت به نحله می‌رسد که بحث خواهد شد.
3-درخواست طلاق نباید از سوی زوجه باشد و باید شوهر قصد طلاق داشته باشد. البته اگر تقاضای طلاق که از سوی زوج شده است ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار زوجه باشد در این صورت نیز اجرت‌المثل تعلق نمی گیرد.
شرایط تعلق نحله
1- اولین شرط تعلق نحله مثل تعلق اجرت المثل مشروط به تقاضای مرد برای طلاق است و نیز تقاضای مرد نباید ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء‌اخلاق و رفتار وی باشد.
2- نحله در طول اجرت‌المثل است یعنی اگر به هر دلیل امکان تعیین اجرت المثل نباشد (مثل این که زن قصد تبرع داشته) نوبت به نحله می رسد و نسبت به تعیین نحله اقدام می شود.
چگونگی تعیین اجرت المثل
در اجرت المثل وضع مالی مردم ملاک تعیین مبلغ اجرت المثل نیست بلکه با ارجاع امر به کارشناسی حق‌الزحمه زن در امور خانه داری مشخص می شود.
چگونگی تعیین نحله
در نحله دادگاه با توجه به وضع مالی زوج و زحمات زوجه مبلغی را به عنوان نحله تعیین می کند که به زوجه بپردازد و در نحله نیازی به تعیین کارشناس نیست و قاضی باید راجع به وضعیت مالی زوج تحقیق و با توجه به زحمات زن مبلغ متناسبی بابت نحله معین کند.
نحوه اقامه دعوی
زوجه می تواند دادخواست نحله و اجرت المثل را مستقل از دادخواست صدور گواهی عدم امکان سازش دهد و نیازی نیست که پس از طلاق به این امر اقدام کند و قبل از طلاق نیز امکان دارد که در این زمینه استفساریه‌ای از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به تاریخ 2/6/1373 صادر شده است که:
ماده واحده- منظور از کلمه (پس از طلاق) در ابتدای تبصره 6 قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، پس از احراز عدم امکان سازش توسط دادگاه است، بنابراین طبق موارد مذکور در بند 3 عمل خواهد شد...) فلذا اگر زوجه قبل از اجرای صیغه طلاق چنین اقدامی کند، اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفتر موکول به پرداخت حقوق زن خواهد بود که این قانون تفسیری (ماده واحده فوق) در جهت حمایت از حقوق زن صادر شده است.
